80% van de ca. 60.000 gedachtes die we per dag hebben zijn negatief. En 95% van die gedachtes zijn repetitief. Dat wil zeggen dat ze dagelijks op “bezoek” komen in je hersenen. En als we ze ook dagelijks verwelkomen beginnen we daarin te geloven. Dat wordt de norm. En dat bepaalt voor een groot deel ook ons “wereldbeeld”. Het bijzondere is dat dit niet alleen bij een klein groepje mensen speelt. Dat is het geval bij ons allemaal. Wij zijn allemaal vatbaar voor deze verhoudingen.
Het placebo-effect
We weten allemaal wat het placebo-effect is. Dat is het effect van een nep medicijn dat direct medisch effect heeft. Zeker als je dat krijgt van een “autoriteit” zoals een arts of een specialist dan neem je het aan. Dat motiveert. Je hebt vertrouwen dat men het beste met je voor heeft. En vertrouwen maakt dat een placebo-medicijn ook daadwerkelijk effect heeft op jouw gesteldheid als patiënt. In sommige wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat sommige placebo-operaties bij artrose in de knie, betere effecten hebben dan de echte operaties. Geweldig, toch?
Ik ben een van de aanhangers van de theorie dat als je ergens sterk in gelooft je dan ook naar gaat gedragen met als effect dat je geloof ook gerealiseerd wordt. Ik geloof in het goede van de mens. Ik denk dat de meeste mensen handelen met de beste intenties. Natuurlijk weet ik dat er ook een percentage mensen bestaat dat anders over denkt en handelt. Maar dat neemt niet af dat ik toch 90-95% van de mensen vertrouw en hier ook naar handel. Ik accepteer dat ik af en toe mensen in mijn leven tegenkom die “uit de bocht vliegen”.
Het nocebo-effect
Ik moet eerlijk bekennen dat ik de term nocebo niet kende totdat ik het boek van Rutger Bregman - “De meeste mensen deugen” las. Het nocebo-effect is namelijk de tegenhanger van het placebo-effect. Nocebo is een negatief verwachtingspatroon. Populair gezegd: angst maakt ziek. Aangezien 80% van onze 60.000 dagelijkse gedachtes negatief zijn zou je kunnen zeggen dat we meer te maken hebben met nocebo dan met placebo-effect.
Nocebo-organisatiecultuur
Kijk maar hoe de processen of de organisatieverhoudingen binnen de meeste organisaties zijn ingericht. Verreweg de meeste verhoudingen hebben als basis: we vertrouwen je niet, dus gaan we een proces inrichten op een manier dat we er zeker van zijn dat je ons niet kan besodemiteren. Kijk maar naar de eenvoudige zaken als: hoe je jouw reiskosten mag declareren. Hoe je jouw kaart met de beschikbare vakantiedagen moet bijhouden en laten tekenen iedere keer als je een dagje vrij wil hebben. Jouw POP-formulier of beoordelingsverslag. Jouw beperkte mandaat om besluiten te nemen in bedrijfsbelang of klantbelang. En zo kan ik een hele tijd doorgaan. Veel processen hebben als basis: we vertrouwen elkaar niet. Er zijn hele CAO’s afgesloten op basis van wantrouwen. Triest eigenlijk als je er over nadenkt.
Nieuw verhaal, nieuwe rituelen, nieuwe cultuur
Als organisatiekundige word ik heel vaak gevraagd om organisaties te helpen met het transformeren van hun cultuur. En dat is best een lastige opgave moet ik eerlijk bekennen. Het is ook wel een paradoxaal dilemma. Ik merk bij veel organisaties waar ik kom een grote hang naar een nieuwe organisatiecultuur. Tegelijkertijd wil de organisatie sterk vasthouden aan de bestaande rituelen, bestaande hiërarchieën, bestaande overlegstructuren en bestaande gedragingen. Veranderen is lastig. Onder andere omdat we dus kennelijk ons laten leiden door negativiteit en wantrouwen. Volgens veel wetenschappers is dat de reflectie van onszelf. Als we anderen niet vertrouwen komt dat doordat we denken dat we zelf ook niet te vertrouwen zijn. Terwijl in mijn stellige overtuiging de meeste mensen wel te vertrouwen zijn. Daar hebben we meer dan voldoende wetenschappelijk en empirisch bewijs voor.
Iets nieuws aanleren betekent iets ouds afleren
Als je droomt van een nieuwe organisatiecultuur van hardwerkende, vak-volwassen, gelukkige, vrolijke medewerkers die te vertrouwen zijn en elke dag met passie hun werk uitvoeren, neem dan als leider de eerste stap door te beginnen met vertrouwen. Desnoods met een placebo-effect. Motiveer en inspireer. Als we met z’n allen uitgaan van het goede in de mens, gaan we het goede in de mens zien, voelen en ervaren. En misschien worden we nog eens verliefd op onszelf als een soort. Als mensen. Als homo-sapiens 2.0.